هنر حصیر بافی چیست؟

ایران مهد هنر زیبایی است و هنر حصیر بافی یکی از قدیمی ترین آن بشمار می آید. استفاده از الیاف طبیعی در کنار مهارت بافتن، طرحی زیبا و ساده به یادگار می گذارد که تا سال ها می تواند جاودانه بماند. هر قطعه حصیر بافته شده، دقتی در آن بکار رفته که نشان از سال ها تجربه و تمرکز سازندگان آن را دارد. صنایع دستی ایران تماما برگرفته از تلاش و هوش استعداد استادان آن زمان بوده که اکنون ما گوشه ای از این هنر را نمایان می کنیم. 

معرفی هنر حصیر بافی

به عمل پیچاندن و در هم تنیدن رشته هایی منظم گیاهان، حصیر بافی می گویند. این هنر زیبا در روستای مختلفی رونق فراوان دارد و مواد اولیه آن بسیار ارزان می باشند. مواد اولیه و قابل دسترس نی، نخل و داز است. اشیا تولید شده از هنر حصیر بافی شامل زیلو کلاه سبد زنبیل، پرده و زیر انداز هستند. 

تاریخچه حصیر بافی

حصیر بافی از هنر های دیرینه در جنوب کشور است که امروزه این هنر را می توانید در هر کجای ایران مشاهده کنید. قدیمی ترین نمونه حصیر بافی مربوط به شهر کرمان است. درگذشته از حصیر بافی در ساخت سقف خانه ها و  پرده در جلوی درب، برای خنک نگهداشتن خانه های کاهگلی در جنوب و جنوب شرقی ایران استفاده می شده است. استان سیستان و بلوچستان، خوزستان و کردستان، یزد و گیلان از مناطقی هستند که حصیر بافی در آن ها رایج است.

ابزار و مواد اولیه حصیر بافی

ابزارآلات حصیر بافی بسیار ساده هستند این ابزار شامل قیچی، درفش، چاقو، خط کش متری و نواری، چسب، گاز یا چراغ الکلی و مقوا می باشد. البته بسته به نوع حصیر ابزار نیز متفاوت می باشد.  کاربرد قیچی برای زمانی است که می خواهید چوب ها را برش دهید. ترجیحا از قیچی نوک تیز استفاده نمایید. از درفش هم برای زمانی که بخواهید ترکه های اضافی را در بافت قرار دهید می توان استفاده کرد. کاربرد چسب، برای متصل کردن و محکم کردن تکه های اضافی پایان هر بافت است. از گاز و چراغ الکلی نیز برای سوزاندن پرزهای چوب استفاده می شود. از مقوا، برای منظم تر کردن کار  استفاده می شود به این صورت که طرح اولیه را باید بر روی مقوا رسمی کنید و بعد ترکه های رابر روی آن قرار دهید.

انواع هنر حصیر بافی

کپو بافی

کپو در لغت دزفولی به سر یا کله اشاره دارد و به طور اصطلاحی برای هر شیء کروی، گرد یا چمپاتمه زده استفاده می‌شود. در تعریف، کپو به مصنوعات حصیری اشاره دارد که از برگ خرما یا "کرتک" به شکل ظروف در دار کروی بافته می‌شوند. این محصولات حصیری به صورت دایره‌ای شکل می‌گیرند و به عنوان کپو شناخته می‌شوند. این نوع از حصیربافی در مناطق دزفول رواج دارد و جزئی از فرهنگ و هنر محلی این منطقه محسوب می‌شود.
کپو یکی از صنایع دستی محلی منطقه خوزستان است و از دیرباز در نواحی شمالی دزفول رواج داشته و همچنان توسط هنرمندان روستایی با ابتکار و تمرکز، تولید و به بازار عرضه می‌شود. این صنعت دستی از بافته‌های حصیری ساخته می‌شود و مواد اولیه آن از کرتک و برگ‌های نخل خرما تهیه می‌شود. در دهستان شهیون در شمال دزفول، این صنعت دستی رواج داشته و روستای پامنار اهمیت ویژه‌ای در تهیه مواد اولیه برای کپو دارد. با این حال، به دلیل نیاز بیشتر کپوبافان، بخشی از برگ‌های خرما از بندرعباس تهیه می‌شود. این صنعت دستی نشان از پایداری و استفاده مؤثر از منابع محلی در منطقه خوزستان دارد.

بامبو بافی

بامبو بافی و حصیر بافی، هنر دست روستاییان مناطق گیلان می باشد. بامبو بافی از قدیمی ترین صنایع دستی ایران بشمار می آید به طوری که قدمت آن به صد ها سال پیش باز می گردد. لاهیجان از مهم ترین مراکز بامبو بافی است. بامبو یکی از گونه‌های گیاهی است که در زبان فارسی به نام "خیزران" شناخته می‌شود. این گیاه در مناطقی با رطوبت بالا، مانند دامنه کوه‌ها و تپه‌ها، رشد می‌کند و همچنین می‌توان آن را کشت کرد. در واقع، برای تعیین کیفیت و مرغوبیت بامبو، عواملی مانند میزان رطوبت، حرارت موجود در منطقه و نوع خاک بسیار مهم هستند. هرچه میزان رطوبت و حرارت بیشتر باشد، کیفیت محصول بامبو نیز بهتر خواهد بود. بنابراین، برای کشت بامبو، مناطقی با رطوبت بین ۶۵ تا ۹۰ درصد و حرارت مناسب را در نظر می‌گیریم.

مروار بافی

مروار بافی یکی از هنرهای دستی محلی است که در استان گیلان و مناطق دیگری از ایران رواج یافته است. این هنر از طریق استفاده از چوب ترکه‌ای به نام مروار انجام می‌شود که از مناطقی مانند تهران، سولقان، کرج، بهار همدان، مراغه و ملایر جمع‌آوری می‌شود. یکی از ویژگی‌های جالب مروار، رنگ طبیعی آن است. رنگ مروار زرد است، اما با استفاده از روغن جلا، می‌توان آن را به رنگ طلایی درخشان تبدیل کرد.
 البته باید توجه داشت که نوع نامرغوب مروار ممکن است به رنگ‌های سیاه یا سبز تمایل داشته باشد. پس از بافتن، مروار را برای چندین روز در معرض نور خورشید قرار می‌دهند تا ترکه‌ها رنگ روشن‌تری بگیرند و بازتاب زیبایی طلایی به خود ببخشند. بعد از جمع‌آوری ترکه‌ها، بافندگان مروار آن‌ها را در انبار نگهداری می‌کنند و در طول فرآیند کار، زوائد آن‌ها را از آن‌ها جدا می‌کنند. سپس ترکه‌ها را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم می‌کنند. برای شروع بافتن، ترکه‌ها را با آب جوشانده و لایه رویی آن‌ها را پاک می‌کنند. سپس پس از خشک شدن، از آن‌ها برای بافتن استفاده می‌کنند.

چم بافی

در روش چم‌بافی از شاخه‌های جوان گیاهی به نام چم یا موسن برای ساخت محصولات حصیری استفاده می‌شود. در این روش، مشابه بافت ترکه، از تکنیک‌های بافت مختلفی استفاده می‌شود. با این حال، محصولات چم‌بافی به طور کلی دارای ظرافت کمتری نسبت به بافت ترکه دارند. این ممکن است به دلیل استفاده از شاخه‌های گیاهی جوان و قوام کمتر آنها در مقایسه با ترکه‌ها باشد. با این حال، هنر چم‌بافی در روستاهای مراغه محبوب و مورد توجه است و محصولاتی با طرح‌ها و طرز بافت خاص خود را ارائه می‌دهد.
شیوه بافت چم بافی مانند بافته های چوبی دیگر مثل ترکه بافی و مروار بافی است. ابتدا گیاهی که می خواهیم از ترکه های آن استفاده نماییم را انتخاب می کنیم. ترکه ها را به دو یا سه قسمت مساوی تقسیم می کنیم. این ترکه ها باید به صورت طولی برش داده شوند. ترکه های برش داده در ظرف آب باید قرار بگیرند تا انعطاف پذیر و قابل استفاده شوند. در هنگام بافت باید 4 عدد از ترکه ها در کنار هم قرار بگیرند و یک دسته 4 تایی دیگر هم در ردیف مقابل به صورتی که باعث ایجاد یک ستاره شود. در اینجا چم بافی را مشابه ترکه بافی می بینید اما نکته ای که اینجا وجود دارد اینکه در ادامه بافت این ستاره ها با ترکه ای باریک تر مهار می شوند و ظرافت خیلی کمتری نسبت به ترکه بافی دارند. بیشتر از این بافت برای تولید سبد ها ی بزرگر و سینی های مخصوص نگهداری میوه و سبزیجات استفاده می شود.

ترکه بافی

این روش بافت حصیر دارای جزئیات بیشتری است و ظرافت کار شده در آن زیبایی خاصی دارد. از شاخه‌های درخت بید برای تهیه ترکه‌ها استفاده می‌شود و سپس با قرار دادن چهار عدد ترکه روی هم و چهار عدد ترکه دیگر به شکل متقاطع،  شکل یک ستاره با هشت پر، می‌شود. سپس بافنده با استفاده از ترکه‌های نازک، بافت را به شکل مورب و با عبور از میان ترکه‌ها ادامه می‌دهد. بعد از اتمام بافت قسمت کف، بافنده بافت را به شکل مارپیچی درآورده و انتهای کار را نیز به شکل مارپیچی تکمیل می‌کند. در مرحله نهایی، ترکه‌ها را به داخل قسمت مارپیچ خم می‌کند. این روش بافت به نظر می‌رسد یک فرآیند پیچیده و زمان‌بر باشد، اما حتما زیبایی و جزئیات خاصی را در این بافت به ارمغان می‌آورد.

 حصیر‌بافی: از سنتی تا مدرن

1.حصیر بافی سنتی

همانطور که گفتیم، حصیر‌بافی سنتی یک هنر و صنعت دستی است که از زمان‌های قدیم در بسیاری از فرهنگ‌ها و مناطق جنوب کشور رواج داشته است. در این روش، از موادی مانند نی، ساقه‌های گیاهان برگ‌دار و یا شاخه‌های خرما استفاده می‌شود. 
ابتدا مواد اولیه درست می‌شود و سپس با استفاده از فنون بافت مختلف که دراین مقاله ذکر شد، مانند بافت ترکه یا بافت مروار، محصولات متنوعی مانند سبد، قبا، کیسه، قالیچه و ظروف حصیری ساخته می‌شود. همچنین، حصیر بافی سنتی ارتباط فراوانی با فرهنگ و تاریخ هر منطقه دارد و معمولاً با الگوها، طرح‌ها و نقوشی خاص شهرت یافته است که به آن هویت و جذابیت خاصی می‌بخشد. این هنر در  کشور ما به عنوان یک میراث فرهنگی محلی قدرتمند شناخته و حفظ می‌شود.

2. حصیر بافی مدرن

حصیر ‌بافی مدرن، یک تکاملی است از حصیر‌بافی سنتی که در طول زمان با استفاده از تکنولوژی‌ها و طراحی‌های مدرن به وجود آمده است. در حصیر‌بافی مدرن، هنرمندان و طراحان از روش‌ها و موادی استفاده می‌کنند که باعث بهبود و ارتقا کیفیت و ظاهر محصولات می‌شود.
یکی از تغییرات مهم در حصیر ‌بافی مدرن، استفاده از مواد جدید و نوآورانه است. به جای استفاده از مواد سنتی مانند نی، از فیبرهای مصنوعی، پلاستیک یا مواد طبیعی دیگری استفاده می‌شود که خواص بهتری مانند انعطاف پذیری مناسب و رنگ آمیزی زیبا در مقابل رطوبت و سایر عوامل  دارند. این مواد به هنرمندان اجازه می‌دهد تا طرح‌ها و ساختارهای پیچیده‌تر و دقیق‌تری را بوجود آورند.

کاربردهای هنر حصیر بافی

حصیر بافی تزئینی یکی از کاربردهای مهم حصیر بافی است که به منظور تزئین و زینت‌بخشی به محصولات حصیری استفاده می‌شود. در این نوع حصیر بافی، هنرمندان و صنعتگران از تکنیک‌ها و طرح‌های مختلفی استفاده می‌کنند تا محصولات را زیبا و جذاب‌تر کنند. در این قسمت به انواع کاربرد های هنر حصیر بافی اشاره خواهیم کرد. 
استفاده در دکوراسیون داخلی: محصولات حصیر بافی مانند سبدها، زیر انداز، پرده‌ها و تزئینات دیواری می‌توانند به عنوان قطعات تزئینی در دکوراسیون داخلی منازل، هتل‌ها، رستوران‌ها و فضاهای تجاری استفاده شوند. آنها به فضا طبیعتی، گرم و زیبایی می‌بخشند.
تولید ساعت‌های دیواری: ساعت‌های دیواری با بدنه حصیری به عنوان یک وسیله تزئینی در دکوراسیون داخلی استفاده می‌شوند. آنها به فضا حس طبیعی و گرما می‌بخشند.
تولید لوازم تزئینی باغ و فضای باز: محصولات حصیر بافی به عنوان لوازم تزئینی باغ و فضای باز مانند صندلی‌ها، میزها، گنجه‌ها، سایه‌بان‌ها و پرده‌های باغچه استفاده می‌شوند. با استفاده از این لوازم زینتی  فضای باغ را زیباتر و دلپذیرتر می‌کنند.

بازار فروش حصیر بافی

محصولات هنر حصیر بافی تنوع بسیاری دارند. این تنوع در نوع بافت و کاربرد آن ها، باعث شده تا بازار فروش خوبی داشته باشند. البته این استقبال بسته به منطقه ی فعالیت نیز می باشد. امروزه در بیشتر کشور های اروپایی و آمریکایی نیز از این صنعت زیبا در معماری خود استفاده می کنند. بازار فروش محصولات هنر حصیر بافی هم می تواند به صورت آنلاین و هم به صورت فروش مستقیم انجام شود. انتخاب راه صادرات به کشور های اطراف نیز از راه های فروش این محصولات می باشد.

نتیجه گیری

بافتن حصیر به همراه هنر و صنعت دستی دیگر، یکی از نمادهای فرهنگی و هویت ایران است. این هنر به نسل‌های آینده انتقال داده می‌شود تا اصالت و زیبایی آن از دست نرود. هنرمندان حصیر باف ایرانی، با دقت و صبر، هنری فراتر از زمان به جا می‌گذارند که تا همیشه در قلب ما زنده خواهد بود. اگر علاقه مند به خرید محصولات هنر حصیر بافی هستید می توانید با مراجعه به سایت فروشگاه آف سود مراجعه نمایید.