همه چیز درباره هنر چوتاشی یا لاک تراشی

1403-02-31

هنری و صنایع دستی

340 بازدید

هنر چوتاشی چیست؟

چوتاشی یا لاک تراشی یکی از هنرهای اصیل ایرانی است که در شهرهای شمالی ایران و به طور ویژه در استان مازندران رواج دارد. هنر چوتاشی به معنای تراشیدن چوب و ساخت ظروف چوبی با آن است. چوتاشی یک واژه ی مازندرانی است که از دو بخش تشکیل شده است. "چو" به معنای چوب و "تاش" به معنای تراشیدن است. این هنر فراتر از نجاری یا کنده کاری چوب است. لاک تراش باید شناخت کافی از انواع چوب لاک تراشی داشته باشد. همچنین از ظرافت و سلیقه‌ی کافی برای ساخت محصولات لاک تراشی را داشته باشد. پس لاک تراشی نوعی هنر در زمینه صنایع دستی نیز به حساب می‌آید که خود یادآور پیوند هنر انسان با طبیعت است. در این مقاله, آف سود توضیحات جامعی را درباره ی هنرلاک تراشی یا چوتاشی خدمت شما کاربران عزیز ارایه می نماید.

تاریخچه هنر چوتاشی

هنر لاک تراشی یا چوتراشی، یکی از شاخه های صنایع دستی ایران است که قدمتی چندین هزار ساله دارد. امروزه بیشتر هنر لاک تراشی به عنوان صنایع زینتی استفاده می‌شود اما در گذشته بیشتر جنبه‌ی مصرفی داشته است. در قدیم لاک تراش‌ها وسایل و ظروف چوبی زیبایی را با ظرافت هرچه تمام‌تر با هنر خود خلق کردند و نشانی از فرهنگ بومی خود به برای آیندگان به یادگار گذاشتند. در گذشته یکی از شغل های عمده در مازندران همین لاک تراشی یا چوتراشی بوده است که بسیاری از خانواده‌ها از همین طریق به رفع مایحتاج زندگی خود می‌پرداختند و کسب درآمد می‌کردند. یکی از مهم‌ترین دلایل رواج لاک‌تراشی در مازندران سادگی آموزش لاک تراشی بوده است. در دسترس بودن ابزار لاک تراشی یکی دیگر از عوامل مهم گرایش مردم به این شغل به شمار می‌‌آید. همچنین جنگل‌ها و منابع طبیعی فراوان و به تبع آن در دسترس بودن مواد اولیه هنر لاک تراشی که همان چوب است، از دیگر دلایل رواج لاک تراشی در مازندران و سایر مناطق شمالی کشور به حساب می‌آید.

همه چیز درباره هنر چوتاشی یا لاک تراشی 1

ابزار هنر چو تاشی

ابزارهای چوتاشی بر اساس کاربرد به چند دسته کلی تقسیم می‌شوند و دارای کاربردهایی از جمله تراشیدن، سوراخ کردن و طراحی هستند.

تبر , تیشه , متکل , رخ گیر , دله گیر , رنده , چوب سا برای تراشیدن کاربرد دارند.
نقش گیر و خروس برای طراحی و ایجاد نقش بر روی محصولات چوبی استفاده می شوند.
کتنا ابزاری شبیه به چکش است که کاربرد مشابه آن را دارد.
از درفش و چلی هم در سوراخ کردن و ایجاد شکاف در چوب استفاده می شود.

همه چیز درباره هنر چوتاشی یا لاک تراشی 2

محصولات هنر چوتاشی

لاک: ظرفی تقریبا گود و دایره‌ای شکل است که برای غذا خوردن و یا شست و شوی برنج از آن استفاده می شود.
گیله‌لاک: از گیله‌لاک به عنوان پیمانه ی برنج، گندم، جو و غیره به‌کار می‌رود.
جوله: به معنای ظرف گود است . وسیله ای شبیه به پارچ که برای نگه داری آب، شیر و سایر لبنیات استفاده می شود.
کچه: همانند قاشق است با همان کاربرد مشابه.
سیرکوب: از این وسیله برای کوبیدن و له کردن برخی مواد غذایی استفاده می شود.
کلز، کمچه یا چمچمه: وسیله ای شبیه به ملاقه است اما از جنس چوب که برای هم زدن شیر از آن استفاده می شود.
دونه پاش: ظرفی شبیه به سینی بزرگ است که برای پاک کردن برنج، گندم و حبوبات استفاده می‌شود.
قند‌چوله: وسیله‌ای است که برای خرد کردن قند به‌کار می‌رود. این وسیله ممکن است در مناطق مختلف، به شکل های گوناگونی ساخته شود
تنباکوچوله: این وسیله برای نگه‌داری تنباکو استفاده می‌شود. تنباکوچوله نیز در مناظق مختلف، به‌شکل های متفاوتی ساخته می‌شود.

حتما توجه داشته باشید که ظروف چوبی که با لاک تراشی ساخته می شوند , شرایط نگه داری متفاوتی نسبت به ظروف چینی و کریستالی دارند. به طوری که باید در محیطی با دمای معمولی , به دور از آتش و رطوبت نگه داری شوند.

تکنیک های هنر لاک تراشی

برای بهره گیری از هنر چوتاشی ، تکنیک هایی وجود دارد که بیشتر جنبه‌ی تجربی دارد. لاک تراش‌ها با بهره گیری از هنر دست و ذهن خلاق و هنرمند خود وسایل لاک تراشی گوناگونی خلق می‌کنند. یکی از تجربیاتی که به واسطه زندگی طولانی مدت در مناطق جنگلی به وجود آمده است، شناخت انواع چوب و ریشه درختان است که باعث میشود تا چو تراشان بهترین و مقاوم‌ترین مواد اولیه را برای ساخت ابزارآلات چوبی انتخاب کنند. بعد از انتخاب چوب یا ریشه مناسب نوبت به آماده سازی اولیه است. اگر چوب بسیار مرطوب باشد ابتدا آن را در مجاورت آفتاب خشک می‌کنند تا کمی از رطوبت آن کاسته شود ولی اگر چوب بسیار خشک باشد باید آن را در آب کمی خیساند تا نرم شود. ابزار آلات لاک تراشی روی چوب نرم و نیمه‌خشک کارایی بهتری دارند و همچنین حالت پذیری و شکل‌گیری چوب تنه یا ریشه در این حالت بهتر است.
بعد از آماده سازی اولیه چوتراش باید با ابزارهای مخصوص این هنر، اطراف چوب را برش دهد و درون چوب را خالی کند تا آن را به اشکال مد نظر خود در بیاورد. در برخی مواقع نیاز به گودسازی چوب نیست اما برای ساخت ظروفی مانند کاسه چوبی یا بشقاب چوبی باید داخل چوب تراشیده شود. پس از اتمام کار و دراوردن شکل کلی محصول لاک تراشی، پای هنر به میان می‌آید و با ظرافتی که تنها از دستان هنرمند چو تراشان کاربلد بر می‌آید، جزئیات و نقش برجسته‌هایی چشم‌نواز به کار اضافه می‌شود. این باعث می‌شود محصول علاوه بر کاربردی بودن، از زیبایی بصری نیز برخوردار باشد. پس از پرداخت کامل محصول، نوبت به مقاوم سازی می‌رسد. این مقاوم سازی در جهت جلوگیری از شکستگی یا خردشدگی محصول لاک تراشی انجام می‌شود. مقاوم سازی در برابر سرما یا گرمای شدید، ضربه یا خراشیدگی انجام می‌شود. محصول خام چوتراشی به تنهایی جذابیت کافی را دارد اما شیوه‌های مقاوم‌سازی علاوه بر اضافه کردن کیفیت ساخت، به زیبایی ظاهری محصولات لاک تراشی نیز می‌افزاید.

همه چیز درباره هنر چوتاشی یا لاک تراشی 3

یکی از شیوه‌های مقاوم سازی محصول لاک تراشی آغشته نمودن آن با بعضی روغن‌های حیوانی مخصوص است که همان طور که ذکر شد، علاوه بر مقاوم سازی و نرم کردن محصول چو تراشی رنگی تیره و چشم نواز به این محصول می‌افزاید. یکی دیگر از روش‌های مقاوم سازی، استفاده از خاکستر و خاک است. بدین صورت که محصول نهایی لاک تراشی را درون محلولی از خاکستر و خاک و یکسری مواد دیگر می‌غلتانند تا تمامی درزها و خوردگی‌های احتمالی گرفته شود. این شیوه رگه‌هایی قرمز رنگ به محصول لاک تراشی اضافه می‌کند که به نوبه خود زیبایی آن را دو چندان می‌کند.

مواد مورد نیاز هنر چوتاشی

از اصلی ترین مواد مورد نیاز لاک تراشی ، چوب لاک تراشی خاص است. خاص به این معنا که برای مثال استفاده از چوب درختان آزاد، شمشاد، نمدار، توسکا و ممرز رایج است. لاک تراش با توجه به کاربرد محصولی که می‌خواهد تولید کند، تصمیم می‌گیرد که از چوب چه درختی بهره گیرد. برخلاف باور عموم مردم که فکر می‌کنند فقط تنه ی درختان برای لاک تراشی قابل استفاده است، از ریشه‌ی درختان نیز استفاده های زیادی می‌شود. برای مثال تجربه ثابت کرده است که محصولات لاک تراشی که از ریشه‌ی درخت تهیه می‌شود، وزن کمتری دارند، درنتیجه حمل و نقل و شست‌وشوی آن‌ها راحت‌تر است. ظروف ساخته شده توسط ریشه‌ی درختان، در برابر سرما و گرما ترک برنمی‌دارند. به دلیل مقاومت این محصولات، به راحتی شکسته نمی‌شوند یا ترک برنمی‌دارند. همین امر موجب شده تا برای ساخت لوازم آشپزخانه چوبی و لوازم اکسسوری چوبی منزل از ریشه‌ی درختان استفاده شود، نه تنه.